Waarom is de elektriciteitsprijs afhankelijk van gas?
De elektriciteitsprijs gaat hand in hand met die van gas, omdat elektriciteit vaak wordt opgewekt met behulp van aardgas. Daarnaast spelen groothandelsmarkten een rol, want die bepalen de prijs waartegen je leverancier de energie inkoopt. Wil je weten hoe de energiemarkt in elkaar zit? We ontleden de redenen voor deze afhankelijkheid stap voor stap.
Wat te onthouden
- Een deel van onze elektriciteit wordt opgewekt in gascentrales. Stijgt de prijs van gas, dan is ook de elektriciteit duurder.
- Het verband tussen de elektriciteits- en gasprijs wordt verklaard door het prijsbepalingsmechanisme op de groothandelsmarkt (Merit Order).
- Je kan deze afhankelijkheid zelf verminderen door je eigen elektriciteit op te wekken en minder te verbruiken.
1. Hoe wordt onze elektriciteit geproduceerd?
Om deze afhankelijkheid van de energieprijs te begrijpen, gaan we eerst even kijken naar de manier waarop elektriciteit wordt opgewekt. Elektriciteit is namelijk een secundaire energiebron, wat betekent dat het gecreëerd wordt door een andere, zogenaamde primaire energiebron te gebruiken.
- Primaire energiebronnen – zoals gas, olie, wind, zon en water – worden zo genoemd omdat ze rechtstreeks uit de natuur komen.
- Secundaire energie ontstaat uit een transformatieproces, bijvoorbeeld de splitsing van atoomkernen in een kerncentrale.
In België komt de elektriciteit uit hernieuwbare niet-fossiele energiebronnen (wind, zon, waterkracht, biomassa en biogas), fossiele brandstoffen (olie, aardgas en steenkool) en kernenergie.
Bij ons geproduceerd
Een deel van onze stroom produceren we zelf, via hernieuwbare bronnen – denk aan zonnepanelen – of door het gebruik van geïmporteerde primaire energiebronnen. België importeert bijvoorbeeld de nucleaire brandstof die wordt gebruikt om de vijf kerncentrales in het land te laten draaien.
Geïmporteerde elektriciteit
België kan – net als heel wat andere landen in Europa – niet genoeg stroom opwekken om volledig in eigen behoefte te voorzien. Daarom vullen we onze eigen productie aan door energie te importeren, voornamelijk uit Frankrijk en Nederland. De uitwisseling met deze buurlanden (maar ook met Luxemburg, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk) gebeurt in beide richtingen: toen de Franse kerncentrales enige tijd stillagen voor onderhoud, hebben onze leveranciers Frankrijk maandenlang van elektriciteit voorzien.
Het belang van gascentrales
Gascentrales zijn dus essentieel:
- om de fluctuaties in de productie van andere bronnen op te vangen (of bij tijdelijke of definitieve stillegging van productieplaatsen)
- om de leveringszekerheid voor gezinnen en bedrijven in België te garanderen.
Deze leveringszekerheid is ontzettend belangrijk. Net als andere landen van de Europese Unie is België namelijk niet immuun voor crisissen op de energiemarkt, zoals we die hebben meegemaakt door de oorlog in Oekraïne.
De Belgische overheid heeft daarom maatregelen genomen om investeringen in twee nieuwe gascentrales te vergemakkelijken.
2. Factoren die de elektriciteitsprijs en de prijs van gas met elkaar verbinden
We weten nu dat we aardgas kunnen inzetten om elektriciteit op te wekken. Maar dat verklaart nog niet waarom de elektriciteitsprijs afhankelijk is van de gasprijs. Om dat te begrijpen, moeten we kijken naar de werking van de groothandelsmarkten en in het bijzonder naar het ‘Merit Order’-mechanisme.
Het ‘Merit Order’-mechanisme
De prijs waartegen TotalEnergies – net als andere leveranciers – elektriciteit inkoopt op de groothandelsmarkt, wordt dagelijks vastgelegd op de beurs, de zogenoemde Epex Spot. Deze groothandelsprijs wordt niet bepaald door de gemiddelde productiekosten in Europa, maar wél door de productiekosten van de laatste centrale die elektriciteit in het netwerk injecteert. Met andere woorden: de centrale die de laatste MWh levert op de markt, bepaalt de prijs voor de leveranciers. De volgorde waarin deze centrales worden opgeroepen – het zogenoemde Merit Order – ligt vast:
- Eerst de goedkoopste en minst vervuilende bronnen (hernieuwbare energie)
- Daarna de duurdere en meer vervuilende bronnen
- Tenslotte de centrales met de hoogste productiekosten en de meeste vervuiling.
En welke centrales vinden we voornamelijk in die derde categorie? Jawel: de centrales die op aardgas draaien.
Waarom dient de prijs van gas als basis?
Je zou kunnen denken dat die laatste MWh ook van een hernieuwbare energiebron of een kerncentrale zou kunnen komen. Soms is dat inderdaad zo, maar het komt zelden voor dat deze productie voldoende is om te voldoen aan de vraag van eindgebruikers (zowel particulieren als bedrijven). Wanneer de vraag groot is (bijvoorbeeld in de winter of bij hoge industriële activiteit), leveren de thermische centrales op aardgas het grootste deel van de benodigde elektriciteit. Die prijs bepaalt dan ook de groothandelprijs.
De CO2-heffing
De koppeling tussen de elektriciteits- en gasprijs houdt daar niet op. Wanneer de laatste MWh afkomstig is van een gascentrale, moet er een milieubelasting worden toegevoegd voor de CO2-uitstoot. Om te voldoen aan de vereisten van het Kyotoprotocol en bij te dragen aan de strijd tegen klimaatverandering, legt de EU deze ‘CO2-heffing’ op aan producenten die CO2 uitstoten. Hoe hoger de CO2-uitstoot van de gascentrale, hoe meer emissierechten of quota de elektriciteitsproducent moet kopen. Als de prijs van de CO2-emissierechten stijgt, zal ook de elektriciteitsprijs volgen. Het resultaat? Een hogere kost.
2022: de energieprijzen schieten omhoog
Laten we een voorbeeld nemen dat duidelijk aantoont hoe sterk de elektriciteitsprijs op de markt afhankelijk is van de gasprijs, en hoe wisselvallig deze prijzen kunnen zijn. In het jaar 2022 stegen de energieprijzen tot ongekende hoogten, door een combinatie van verschillende factoren:
- de sterke toename van de energievraag tijdens het herstel van de economie na de COVID-19-pandemie,
- de gelijktijdige stijging van de CO2-emissierechten,
- de koude winter van 2021 die ons dwong om gasvoorraden aan te spreken en
- het conflict in Oekraïne, dat leidde tot een geschatte daling van 60% van de gasleveringen door Rusland, waardoor de leveringszekerheid in gevaar kwam.
De twee onderstaande tabellen, gebaseerd op de dashboards van de CREG, tonen enerzijds de hoge stijging van de prijs van gas en anderzijds de gemiddelde elektriciteitsprijs (factuur van de eindverbruiker of consument in België – commerciële all-inprijs*).
*all-inprijs = eigenlijke energieprijs, netwerkkosten, belastingen en toeslagen inbegrepen
Evolutie van de elektriciteitsprijzen
| Maand | Aug. 2020 | Aug. 2021 | Aug. 2022 | Aug. 2023 | Aug. 2024 |
|---|
| Prijs (c€/kWh) | 23,25 | 28,97 | 51,18 | 33,44 | 31,19 |
Evolutie van de gasprijzen
| Maand | Aug. 2020 | Aug. 2021 | Aug. 2022 | Aug. 2023 | Aug. 2024 |
|---|
| Prijs (c€/kWh) | 3,55 | 6,92 | 16,50 | 7,55 | 7,78 |
Welke oplossingen zijn er om de afhankelijkheid van gas te verminderen?
De overheden zouden natuurlijk kunnen beslissen om het systeem te hervormen en de elektriciteitsprijzen op de markt los te koppelen van die van gas. Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, kondigde eind augustus 2022 zelfs een nieuwe 'structurele hervorming' van de Europese energiemarkt aan. Maar het echte probleem ligt elders: de EU lijdt vooral onder een te grote afhankelijkheid van gas voor haar elektriciteitsvoorziening. Een eerste goede oplossing zou dus zijn om de manieren waarop we elektriciteit opwekken te diversifiëren en daarbij vooral te focussen op bronnen die geen gas gebruiken.
Investeren in hernieuwbare energie
Op het vlak van energie uit hernieuwbare bronnen heeft België nog werk te verrichten. Volgens de bindende doelstelling van de EU-richtlijn* zou in 2030 het aandeel hernieuwbare energiebronnen (HEB) in het eindverbruik van energie 42,5% moeten bedragen. Voor België komt dit neer op 21,7% HEB. In 2023 zaten we echter nog maar op 14,1%, zoals uitgelegd door de FOD Economie.
Hoewel deze cijfers niet geweldig goed zijn, zitten we toch in stijgende lijn. Een bemoedigend voorbeeld: in 2023 overtrof de hoeveelheid elektriciteit die werd opgewekt uit hernieuwbare bronnen voor het eerst die uit fossiele brandstoffen. Wind- en zonne-energie vertegenwoordigden namelijk maar liefst 27,7% van de Belgische elektriciteitsproductie. Dat percentage ligt ruim boven de 13,4% van 2019 en de 19,5% van 2022!
*EU-richtlijn ter bevordering van het eindverbruik van energie uit hernieuwbare bronnen
Makkelijkste manier: zonnepanelen
Consumenten en bedrijven kunnen op hun eigen niveau bijdragen aan de ontwikkeling van hernieuwbare energiebronnen. Hoe? De eenvoudigste manier is via de installatie van zonnepanelen om de woning van eigen groene en lokale stroom te voorzien. Op de website van TotalEnergies leggen we je meer uit over zelfconsumptie en geven we tips om je zelfconsumptie te verhogen.
Energie-efficiëntie en besparing op de energieprijs
Naast de elektriciteit die je zelf kan opwekken met zonne-energie, is er nog een andere manier om minder afhankelijk te zijn van gas: simpelweg je elektriciteitsverbruik verminderen. De goedkoopste kWh is degene die je niet verbruikt!
Hoe kan je je energieprijs en -efficiëntie optimaliseren?
Ook daar weet TotalEnergies raad mee: we geven verschillende oplossingen, waarvan je sommige heel gemakkelijk in je dagelijks leven toepast. Door een paar gewoontes te veranderen, wordt je energierekening een stuk minder duur. Je vindt deze tips en oplossingen door de volgende veelgestelde vragen op onze website te lezen:
Waarom heeft mijn verbruik een impact op mijn energierekening?
Andere vragen? Wij hebben de antwoorden
Tot slot sommen we hier enkele veelgestelde vragen over elektriciteitsprijzen op en verwijzen we naar onze website, waar je de antwoorden kan vinden.